Przebieg rozprawy cywilnej

Rozpoznanie sprawy w sądzie rozpoczyna się od jej wywołania. Protokolant wychodzi z sali sądowej i wyczytuje nazwiska stron postępowania, a także świadków, jeżeli zostali wezwani na termin. Wszystkie te osoby wchodzą na salę i zajmują miejsca według następujących zasad:

• powód albo wnioskodawca zajmuje miejsce po prawej stronie stołu sędziowskiego patrząc z perspektywy sędziego,
• pozwany albo uczestnicy siadają po lewej stronie Sądu, naprzeciwko powoda/uczestników,
• świadkowie, biegli i tłumacze zasiadają w ławach przeznaczonych dla publiczności, naprzeciwko stołu sędziowskiego.

Nie trzeba obawiać się pomyłki, w razie wątpliwości sędzia przewodniczący wskaże właściwe miejsce. Jeżeli jesteś reprezentowany przez adwokata albo radcę prawnego, pozwól mu jako pierwszemu wejść na salę i podążaj za nim. Rozprawy cywilne są co do zasady nagrywane, dlatego warto na początku zwrócić uwagę na prawidłowe ustawienie mikrofonu.

Po sprawdzeniu obecności oraz poprawności wezwań Sąd prosi świadków, aby zaczekali na korytarzu na swoją kolej. Jeżeli zostaliśmy wezwani w charakterze świadka razem z wieloma innymi osobami, a bardzo nam się śpieszy, jest to dobry moment, aby poprosić Sąd o możliwość przesłuchania w pierwszej kolejności. W przeważającej liczbie przypadków sędziowie zgadzają się na to, zwłaszcza gdy pozostali świadkowie nie mają nic przeciwko.

Czasem zdarza się, że przed opuszczeniem sali przez świadków Sąd odbiera od nich przyrzeczenie, w którym zobowiązują się zeznawać prawdę, nie zatajając wiadomych im okoliczności. Przeważnie jednak Sąd odbiera przyrzeczenie od każdego ze świadków bezpośrednio przed przystąpieniem do jego przesłuchania. W tym miejscu należy podkreślić, że świadek zawsze ma obowiązek mówić prawdę pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, nawet gdy za zgodą obu stron nie odebrano przyrzeczenia.

Przyrzeczenie ma uroczysty charakter.

Świadek składa przyrzeczenie, powtarzając za sędzią lub odczytując na głos tekst przyrzeczenia, przy czym wszyscy – z wyjątkiem sędziów – stoją.

Świadkowie mają prawo do zwrotu wydatków poniesionych w związku ze stawiennictwem w sądzie oraz utraconego zarobku. Uprawnienie to przysługuje również w sytuacji, gdy ostatecznie nie został przesłuchany, na przykład z powodu upływu czasu przewidzianego na rozpoznanie sprawy. Żądanie zwrotu kosztów stawiennictwa należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w terminie 3 dni od zakończenia przesłuchania.

Po sprawdzeniu kwestii formalnych i opuszczeniu sali przez świadków, Sąd pyta o stanowiska stron oraz nakłania do ugody lub mediacji. Należy wstać, gdy Sąd zwraca się do nas oraz gdy zamierzamy poprosić o udzielenie głosu. Do sądu mówimy „Wysoki Sądzie” – nigdy „proszę Pani/Pana”, „Pani/Panie sędzio”, ani „Pani sędzino” (sędzina to żona sędziego, a nie kobieta wykonująca ten zawód). Trzeba uważać zwłaszcza na ten ostatni zwrot, bo najpewniej zostaniemy za niego upomniani przez Wysoki Sąd. Podobne uwagi należy odnieść do mówienia w trakcie rozprawy o pełnomocnikach, gdy odnosimy się do ich wypowiedzi. Prawidłowo nazywamy ich „Pani/Pan mecenas” lub zwyczajnie „pełnomocnik” – nie „ta Pani/ten Pan”. Gdy odpowiadamy na pytania stron i ich pełnomocników odpowiadamy w stronę Sądu. Instynktownie zwracamy się do osoby, która do nas mówi, jednak po wysłuchaniu pytania należy zawsze odwrócić się w stronę Sądu.

Powinniśmy również pamiętać, że w trakcie rozprawy to Sąd udziela nam głosu, dlatego nie zabierajmy go nieproszeni. Niedopuszczalne jest przerywanie wypowiedzi innym osobom, głośne komentowanie czy ostentacyjne prezentowanie sprzeciwu gestykulacją, parskaniem czy śmiechem. Takie i podobne zachowania na pewno nie przysporzą nam sympatii Sądu oraz mogą skutkować upomnieniem, a nawet wydaleniem z sali rozpraw. Jeżeli nie zgadzamy się z czyjąś wypowiedzią, należy ją zanotować i odnieść się do niej, gdy przyjdzie kolej na prezentację naszego stanowiska albo zadawanie pytań.

Ważne jest, aby w trakcie przesłuchania w charakterze strony albo świadka skupiać się na tych okolicznościach, które dotyczą istoty postępowania. Uważnie słuchaj pytań zadawanych przez Sąd oraz pełnomocników stron, unikaj rozległego mówienia o sprawach pobocznych. Koncentruj się na faktach, a nie na subiektywnej i emocjonalnej ocenie sytuacji bądź osób. Dbaj o to, aby mówić powoli i wyraźnie, co umożliwi protokolantowi prawidłowe zapisanie wypowiedzi. Z tego powodu Sąd może prosić Cię o przerwy w wypowiedzi lub powtórzenie pewnych jej fragmentów. Jeżeli nie rozumiesz pytania, nie krępuj się i poproś o wyjaśnienie. Nikt nie będzie miał tego Tobie za złe i unikniesz dzięki temu nieporozumień.

Jeżeli z uwagi na stan zdrowia nie możesz stać przez dłuższy czas, poproś o pozwolenie, aby odpowiadać na siedząco. Wyjątkowo zdarzają się przypadki, kiedy osoba wezwana na rozprawę z uwagi na stan zdrowia musi o określonej porze zażyć leki, spożyć posiłek albo często uzupełniać płyny – wówczas przed rozpoczęciem przesłuchania uprzejmie poinformuj o tej okoliczności Sąd, który zarządzi krótką przerwę, a w szczególnych przypadkach pozwoli zażywać płyny lub leki w trakcie posiedzenia.

Jeżeli jesteś stroną postępowania (powodem, pozwanym, wnioskodawcą, uczestnikiem), masz prawo aktywnie w nim uczestniczyć, składać oświadczenia oraz wnioski. Masz również prawo do zadawania pytań świadkom, dlatego nie czuj się zaskoczony, gdy Sąd zwróci się do Ciebie mówiąc „czy są pytania do świadka?”. Z tego względu zawsze uważnie słuchaj wypowiedzi innych osób, a jeśli z czymś się nie zgadzasz lub uważasz, że świadek błędnie przedstawia jakieś wydarzenie – zanotuj pytanie, będziesz mógł je zadać po wyczerpaniu pytań Sądu. Dla większości uczestników sporów sądowych wizyty w sądzie są na tyle stresujące, że często zapominają o istotnych kwestiach, takich jak złożenie pism procesowych, odpowiednich wniosków dowodowych czy zwrócenie uwagi na najważniejsze fakty w trakcie własnego przesłuchania. Jeżeli masz wątpliwości, czy poradzisz sobie sam w sporze sądowym, warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Będzie on reprezentował Cię w sprawie, czuwał nad jej prawidłowym przebiegiem i podejmował niezbędne działania, co pozwoli uniknąć wielu nerwowych sytuacji i przykrych doświadczeń. Pomoc adwokata lub radcy prawnego może okazać się nieoceniona szczególnie w tych sporach, które dotyczą kwestii osobistych i wiążą się z silnymi emocjami, które mogą utrudniać racjonalne spojrzenie na Twoją sprawę.